Mübahisə və fikir ayrılığı münasibətlərin təbii hissəsidir. Ancaq bəzən mübahisələrə necə yanaşdığımız münasibətin sağlam qalmasını və ya tamamilə pozulmasını müəyyən edir. Qarşı tərəfi incitmək, müdafiəyə keçməsinə səbəb olmaq və ya hörmətsiz yanaşmaq yerinə, öz hisslərimizi düzgün və aydın ifadə etmək mümkündür. Məhz buna görə də, münaqişəyə səbəb olan cümlələri tanımaq və onları konstruktiv şəkildə necə dəyişdirmək lazım olduğunu bilmək vacibdir. Bu bloqda mübahisələri alovlandıran 10 tipik ifadə və onların daha sakit, qarşı tərəfi anlayan formalarını təqdim edirəm. Hər kəs gündəlik həyatında bu ifadələri bilmədən işlədir və münasibətlərə zərər verir. Halbuki, alternativlərdən istifadə etməklə münasibətləri qorumaq mümkündür. İndi isə gəlin, hər bir ifadəyə dərindən baxaq və onları necə dəyişdirə biləcəyimizi öyrənək.
1. "Sən həmişə belə edirsən!"
Bu cümlə münasibətlərdə ən dağıdıcı ifadələrdən biridir. Çünki "həmişə" sözünü istifadə edəndə, sanki qarşı tərəfin bütün davranışlarını ümumiləşdirirsiniz. Belə olanda, qarşı tərəf heç bir yaxşı addımını xatırlamır, çünki siz onun daim pis olduğunu demiş olursunuz. Bu isə onun müdafiə olunmasına, bəlkə də hücuma keçməsinə səbəb olur. Halbuki, problem konkret hadisə ilə bağlı ola bilər və bunun üzərində dayanmaq daha doğrudur. Məsələn, "Dünən axşam dediklərinə görə pis hiss etdim" demək daha konkret və açıqdır. Bu halda siz hisslərinizi bildirir, ancaq ümumiləşdirmirsiniz. Bundan əlavə, "həmişə" sözünün yaratdığı ümidsizlik hissindən uzaqlaşırsınız. Çünki "həmişə" dedikdə, qarşı tərəf "necə dəyişə bilərəm ki, onsuz da həmişə belə düşünürsən" deyə bilər. Ona görə daha uyğun cümlə olar: "Bu dəfə belə olduğu üçün özümü pis hiss edirəm və bunu danışmaq istəyirəm." Beləliklə, mübahisə münaqişəyə çevrilmir, əksinə dialoqa çevrilir.
2. "Sən heç vaxt məni anlamırsan."
"Əbədi" və "ümumi" sözlər (heç vaxt, həmişə) qarşı tərəfi qəzəbləndirən ən güclü ifadələrdir. Əgər siz "heç vaxt məni anlamırsan" deyirsinizsə, bu, qarşınızdakı insanın səylərini, keçmişdəki yaxşılıqlarını tamamilə inkar etməkdir. İnsanlara belə ümumiləşdirilmiş və ağır sözlər deyiləndə, onlar özlərini müdafiə etməyə və sizə qarşı sərt olmağa başlayırlar. Halbuki sizə lazım olan "məni başa düş" istəyi sonda reallaşmır. Bunun əvəzinə konkret situasiya haqqında danışmaq faydalıdır. Məsələn, "Bugünkü söhbətimizdə sanki məni tam anlamadın, və mənim üçün bu vacibdir" demək, həm hisslərinizi göstərir, həm də qarşı tərəfə düzəltmək şansı verir. Ayrıca, "bəzən elə gəlir ki, məni anlamırsan" deyə dedikdə, daha yumşaq və açıq qalır. Əsas məqsəd mübahisəni qarşılıqlı anlaşma üçün fürsətə çevirməkdir. Odur ki, "Bəzən sənin məni anlamadığını düşünürəm və bu barədə danışmaq istəyirəm" demək daha doğrudur.
3. "Bu sənin günahındır!"
Günahlandırmaq ən tez alovlanan mübahisə üsuludur. İnsanlar təbiətən günahlandırıldıqda müdafiəyə keçir və hətta əks-hücuma keçirlər. Belə olanda, problem daha da böyüyür və heç kim məsuliyyəti qəbul etmək istəmir. Halbuki münasibətdə məsələ varsa, onu birgə həll etmək daha ağıllıdır. "Bu sənin günahındır" dedikdə məsələ bitmir, daha da dərinləşir. Əvəzində, "Bu situasiyada hər ikimizin məsuliyyəti ola bilər, bəlkə birlikdə baxaq?" demək, daha sağlam yoldur. Belə deyəndə qarşı tərəf dərhal müdafiə olunmağa çalışmır, əksinə sizinlə bərabər çıxış yolu axtarmağa yönəlir. İnsanlar birlikdə həll yolu tapanda münasibətlər möhkəmlənir. Əgər münasibət önəmlidirsə, günahlandırmaq yox, əməkdaşlıq seçilməlidir. Buna görə də konkret problemə fokuslanıb, "Biz bunu necə düzəldə bilərik?" sualını vermək daha faydalıdır.
4. "Əgər sən belə etməsəydin, bu olmazdı."
Bu cümlə peşmançılıq və təəssüf ifadə edir, amma çox səhv formada. Qarşı tərəfi birbaşa məsul tutmaq, onu müdafiəyə çəkir. Münaqişəni dərinləşdirir, çünki qarşı tərəf "mən tək günahkar deyiləm" deyərək qayıdacaq. Halbuki məqsəd problemi birgə həll etməkdir. Daha konstruktiv cümlə olar: "Bu vəziyyəti necə düzəldə biləcəyimizi düşünürsən?" Beləliklə, siz problemi gələcəyə yönəldirsiniz, keçmişdə qalmaq əvəzinə. Həm də qarşı tərəfin fikirlərini almaqla onu prosesə daxil edirsiniz. Əgər dəyişiklik istəyirsinizsə, açıq şəkildə "Gələcəkdə belə olsa, mənə nə kömək edər?" deyə bilərsiniz. Keçmişi göstərmək yox, gələcəyi qurmaq münasibətləri sağlam saxlayır.
5. "Sən mənə heç vaxt dəstək olmursan."
Bu da ümumiləşdirici və sərt ifadədir. Qarşı tərəf "heç vaxt" dedikdə, əvvəl etdiyi bütün yaxşılıqların unudulduğunu hiss edəcək. Halbuki münasibətdə hər kəsin köməyə ehtiyacı var, və bunu açıq demək lazımdır. Məsələn, "Bəzi anlarda sənin dəstəyinə ehtiyac hiss edirəm" demək, daha dürüst və zərifdir. Qarşı tərəf bunu eşidəndə "necə kömək edə bilərəm?" sualını verəcək. İnsanlar bəzən niyə dəstək istədiyimizi anlamırlar, ona görə konkret danışmaq lazımdır. "Bu həftə çətin günlər keçirirəm, sənin köməyinə ehtiyacım var" - belə konkretlik münasibəti gücləndirir. Əsas məqsəd qarşı tərəfi qazanmaqdır, itirmək yox.
6. "Mənə belə danışma!"
Bu cümlə birbaşa əmrdir və qarşı tərəfi susdurur. Halbuki əsas olan danışıq tərzini dəyişməkdir. Daha yaxşı olar ki, "Sənin bu tərzdə danışmağın məni narahat edir, zəhmət olmasa, daha sakit danışa bilərikmi?" deyəsiniz. Beləliklə, siz hörmət çərçivəsində özünüzü qoruyursunuz. İnsanlar danışıq tonuna çox həssasdır, bəzən bunu hiss etmirlər. Ona görə açıq danışmaq lazımdır. Bu, ünsiyyəti davam etdirir, bağlamır.
7. "Sən özünü yalnız düşünürsən."
Bu cümlə qarşı tərəfi dərhal eqoist olmaqda ittiham edir və onun müdafiə olunmasına səbəb olur. İnsanlar eqoist olmaqda günahlandırıldıqda, əksər hallarda bunu inkar etməyə çalışır və mübahisə daha da qızışır. Halbuki bəzən insan sadəcə olaraq nəyəsə fokuslanır və fərqində olmadan qarşısındakı insanın hisslərini nəzərə almaya bilər. Buna görə də, ittiham yerinə hisslərinizi paylaşmaq daha konstruktiv olar. Məsələn, "Bəzən sanki fikirlərim nəzərə alınmır və bu məni məyus edir" demək, qarşı tərəfi müdafiə mövqeyinə çəkmədən vəziyyəti anlatmaq deməkdir. Beləliklə, qarşı tərəf nə hiss etdiyinizi anlayır və düzəliş etmək fürsəti əldə edir. Həm də onu "özünü düşünən" kimi damğalamadan, sadəcə öz ehtiyaclarınızı ifadə etmiş olursunuz. Əlavə olaraq, "bunu birlikdə necə həll edə bilərik?" deməklə, ortaq çıxış yolu təklif etmiş olursunuz. Münasibətlərdə ittiham yox, əməkdaşlıq vacibdir. Qarşı tərəfi başa düşmək üçün də ona fürsət vermək lazımdır.
8. "Sən dəyişməyəcəksən."
Bu cümlə ümid qırıcı və münasibətə təhlükəli təsir göstərən fikirdir. Qarşı tərəfə "sən heç vaxt düzəlməyəcəksən" deməklə, ona sanki dəyişmək şansı vermirsiniz. İnsanlar isə dəyişmək və inkişaf etmək istəyirlər, sadəcə bəzən onlara bunu necə edəcəklərini göstərmək lazımdır. Əgər siz qarşı tərəfə inanmırsınızsa, niyə onunla ünsiyyəti davam etdirirsiniz? Əslində bu cümlənin kökündə "məni eşitmirsən və dəyişmək istəmirsən" qorxusu dayanır. Lakin bunu düz demək daha konstruktivdir: "Mən istəyirəm ki, münasibətimiz dəyişsin, səncə bunun üçün nə edə bilərik?" Beləliklə, siz həm öz niyyətinizi göstərirsiniz, həm də qarşı tərəfə açıq dialoq şansı verirsiniz. Ümid yaratmaq münasibətləri düzəldə bilər, ümidsizlik isə münaqişəni dərinləşdirir. Əgər siz ona inansanız, o da sizin üçün dəyişməyə çalışa bilər.
9. "Danışma, onsuz da başa düşmürsən."
Bu ifadə tamamilə ünsiyyəti bağlayan, əlaqəni kəsən və qarşı tərəfi aşağılamaq anlamına gələn bir cümlədir. İnsanlara "onsuz da anlamırsan" deyəndə, onları kiçik görmüş olursunuz və bu münasibətdə böyük zərər yaradır. Ünsiyyət qarşılıqlı olmalıdır və hər iki tərəf eşidilməlidir. Əgər qarşı tərəfin sizi anlamadığını düşünürsünüzsə, bunu açıq və hörmətli şəkildə ifadə edin. Məsələn, "Düşünürəm ki, fikrimi tam aydın ifadə edə bilmədim, gəlin bir də danışaq" demək daha sağlam və dostyana yanaşmadır. Belə olanda qarşı tərəf də sizi anlamağa çalışacaq. Üstəlik, münasibətlərdə hər kəsin səhv başa düşməsi mümkündür və bu normaldır. Əsas odur ki, ünsiyyət kanallarını açıq saxlayasınız. Sonda məqsəd münasibəti qorumaqdırsa, bağlanmaq yox, danışmaq önəmlidir.
10. "Mənə belə hörmətsizlik etmə."
Bu cümlə qarşı tərəfi birbaşa təhqir etməkdə və hörmətsiz davranmaqda günahlandırır. Halbuki, bəzən insanlar fərqində olmadan sizi narahat edən sözlər deyə bilər. Onlara "hörmətsizlik edirsən" demək əvəzinə, "Sənin bu sözlərin məni incidir, xahiş edirəm, başqa cür danışaq" demək daha düzgündür. Beləliklə, siz həm öz sərhədlərinizi qoruyur, həm də qarşı tərəfə düzəltmək fürsəti verirsiniz. İnsanlar da bəzən emosional anda nə dediklərini bilmirlər və üzr istəyə bilərlər. Əgər hər dediyinə "hörmətsizlik" damğası vurursunuzsa, münasibət zamanla zədələnir. Halbuki, açıq danışmaq və istədiyiniz ünsiyyət formasını bildirmək münasibəti qoruyur. İnsanlar "hörmət" sözünü duyanda, bəzən avtomatik müdafiəyə keçir, ona görə də "mənə hörmət et" demək yerinə, "Daha sakit və anlayışlı danışa bilərikmi?" demək daha konstruktivdir. Münasibətlərin sağlam olması üçün açıq və hörmətli dil əsasdır.
