Həyatımızın demək olar ki, hər günü müxtəlif qərarlar verməli oluruq. Bəzən bu qərarlar kiçik və gündəlik (məsələn, nə yemək, hara getmək), bəzən isə karyeramız, şəxsi münasibətlərimiz və ya ümumi gələcəyimiz üçün böyük önəm daşıyan çətin və kompleks qərarlar ola bilər. Doğru qərar verməyə təsir edən amillər arasında emosiyalar, məlumatın çoxluğu, məhdud zaman, həmçinin qeyri-müəyyənlik yer alır. Lakin düzgün strategiya və metodlardan istifadə edərək, hər bir qərar prosesini daha sağlam və məqsədyönlü şəkildə idarə etmək mümkündür. Bu bloqda qərar vermə prosesini təkmilləşdirmək üçün dörd əsas strategiyadan bəhs edəcəyik.
1. Məlumatın toplanması və dəqiq qiymətləndirilməsi
Bir qərarı düzgün və əsaslı vermək üçün ilk addım lazımi məlumatın toplanmasıdır. Məlumat çatışmazlığı olduqda, insanlar tez-tez təxminlər və fərziyyələr əsasında nəticələrə gəlirlər. Bu da riskli və yanıldıcı ola bilər.
Necə tətbiq etmək olar:
- Tədqiqata vaxt ayırın: İnternet mənbələri, mütəxəssis rəyləri, elmi araşdırmalar, statistik məlumatlar kimi etibarlı informasiya bazasına baxın.
- Alternativləri müqayisə edin: Fərqli seçimlərin xərclərini, faydalarını və potensial risklərini nəzərdən keçirin.
- Şəffaf meyarlar seçin: Hər alternativi eyni meyarlara görə (vaxt, maliyyət, ehtimal olunan uğur dərəcəsi, risk səviyyəsi və s.) qiymətləndirin.
Nümunə: Yeni bir işə başlamaq istəyirsinizsə, bazar araşdırması aparmaq, rəqibləri öyrənmək, potensial müştəri bazasını analiz etmək sizə daha real mənzərə verəcək. Bu halda qənaətləriniz “təxmin”dən daha dəqiq bir nəticə əsasında formalaşacaq.
2. Emosiyalara nəzarət və soyuq başla düşünmək
Qərar vermə prosesində emosiyalar əhəmiyyətli rol oynayır. Xüsusilə vacib və böyük qərarlar verərkən qorxu, həyəcan, həvəs və ya təlaş kimi hisslər insanı idarə edərək səhv və tələsik nəticələrə gətirib çıxara bilər. Ona görə də, qərar prosesində emosiyalara nəzarət etməyə çalışmaq və daha “soyuq başla” yanaşmaq məsləhətdir.
Necə tətbiq etmək olar:
- Nəfəs və fasilə texnikası: Qərarı dərhal vermək əvəzinə, hər hansı hisslər çox güclü olduğu zaman qısa fasilə vermək və dərin nəfəs almaq. Bu, düşüncələrinizi tarazlaşdırmağa kömək edər.
- Hisslərinizi qeyd edin: Emosiyalarınızı yazmaq və analiz etmək daha rasional düşünməyə imkan verir. Məsələn, “Bunun mənə əsas təsiri qorxudur, yoxsa həyəcan? Bu emosiyanın mənbəyi nədir?” kimi suallar düşüncəni strukturlaşdırır.
- Yanaşmanın dəyişdirilməsi: Duyğularınız çox qarışıqdırsa, müvəqqəti olaraq fikrinizi başqa bir məsələyə yönəldin (məsələn, qısa gəzinti və ya musiqi dinləməklə). Sonra qərar prosesinə qayıdın və yenilənmiş baxış bucağı ilə qiymətləndirin.
3. Mövcud resursları və vaxtı düzgün idarə etmək
Tez-tez, qərar vermədə yaranan səhvlər resursların düzgün qiymətləndirilməməsi və ya vaxtın səmərəsiz istifadəsi səbəbindən meydana çıxır. Əlinizdə olan maliyyə, vaxt, bilik və insan resurslarını nəzərə almadan verilən qərarlar gələcəkdə arzuolunmaz nəticələrə səbəb ola bilər.
Necə tətbiq etmək olar:
- Prioritetləşdirmə: Qərar vermə prosesində görüləcək işləri öncəlik sırasına görə düzün. Sizin üçün ən vacib olanları əvvəl edin.
- Maliyyə analizləri: Əgər qərarlar xərclərlə bağlıdırsa, mütləq büdcə və risk hesablama cədvəllərinə müraciət edin.
- Zaman bölgüsü: Qərar vermək üçün lazımi vaxt həcmini əvvəlcədən müəyyənləşdirin. Sürətli qərar verməli olduğunuz vəziyyətlərdə sadəcə zəruri informasiyanı cəmləşdirməyə fokuslanın.
Nümunə: Yeni bir layihəyə başlamaq istəyəndə, həmin layihəyə xərclənəcək pul, tələb olunan kadr, iş saatı və s. kimi resursları əvvəlcədən dəqiq hesablamaq və zaman cədvəli hazırlamaq riski azaldır. Daha rasional qərar vermənizi təmin edir.
4. Mütəxəssislə məşvərət və komanda işindən istifadə
Bir çox insan qərarvermə prosesində təkbaşına irəliləməyi üstün tutur. Halbuki, xüsusilə də böyük risk daşıyan və ya kompleks detalları olan qərarlarda mütəxəssis məsləhəti və ya etibarlı komanda ilə məsləhətləşmə prosesə mühüm dəyər qata bilər.
Necə tətbiq etmək olar:
- Mütəxəssis rəyi: Sektorunuzla bağlı peşəkarlar, mentorlar və ya təcrübəli şəxslərlə məsləhətləşin. Onların təcrübəsi və bilikləri sizi mümkün tələlərdən qoruyar.
- Beyin həmləsi (Brainstorming): Komanda mühitində hər kəsin fikrini dinləmək və birgə həll yolları axtarmaq. Fərqli baxış bucaqlarından çıxan ideyalar çox vaxt innovativ və qənaətbəxş olur.
- Konstruktiv mübahisə: Komanda daxilində fikir ayrılıqları yarandıqda onları münaqişəyə çevirmədən konstruktiv şəkildə müzakirə etmək. Bu prosesdə müxtəlif perspektivlər dinlənilir və daha obyektiv nəticələr əldə edilə bilər.
Nümunə: Startap qurmaq istəyən bir sahibkar, maliyyə, hüquq və ya marketinq sahəsində ixtisaslaşmış mütəxəssislərlə, həmçinin öz komandasıyla müzakirələr apararaq daha dəqiq strategiya qura bilər.
Nəticə
Qərar vermə, istər gündəlik həyatımızda, istərsə də biznes və ya şəxsi inkişaf sferasında çox vacib bacarıqdır. Ehtiyac duyulan informasiyanı toplamaq, emosiyalara nəzarət etmək, resursları və zamanı səmərəli bölüşdürmək, eləcə də mütəxəssislər və komanda ilə məsləhətləşmək bu prosesi daha sağlam və effektiv hala gətirir.
Düzgün qərar vermək üçün hər kəsin tətbiq edə biləcəyi sadə, lakin səmərəli strategiyalar mövcuddur. Unutmayın ki, qərar prosesi nə qədər dəqiq və düşünülmüş olarsa, hədəflərimizə çatma şansımız bir o qədər yüksək olar. Bu dörd strategiyanın hər biri, situasiyadan və ehtiyacdan asılı olaraq, istənilən növ qərar vermədə köməyinizə çata bilər.