Liderlik yalnız bir insanın müəyyən karyera pillələrinə yüksəlməsi və ya peşəkar səlahiyyətlər qazanması ilə məhdudlaşmır. Liderlik, ilk növbədə, insanın özünə inamı, komanda qurmaq bacarığı və ünsiyyət üslubu ilə əlaqəlidir. Əslində, hər birimiz həyatın müxtəlif sahələrində müəyyən qədər liderlik qabiliyyətinə sahibik: bəzən ailədə, bəzən dost çevrəsində, bəzən də iş mühitində. Lakin sual budur: “Siz öz liderlik üslubunuzu tanıyırsınızmı?” və ya “Hansı tip lider olduğunuzun fərqindəsinizmi?” Aşağıda liderlik tipləri haqqında qısa məlumatlarla tanış olaraq özünüzə və komandanıza daha uyğun liderlik üslubunu müəyyənləşdirə bilərsiniz.
Avtoritar (Tələbkar) liderlik
Bu tip liderlər qərarları daha çox təkbaşına qəbul edirlər və komandadakı hər kəsdən gözləntiləri dəqiq ifadə olunur. Üstün cəhəti odur ki, sürətli qərar vermək üçün uyğundur. Xüsusilə böhran anlarında və qısa zaman ərzində ciddi nəticələr əldə etmək lazım olan situasiyalarda avtoritar liderlik effektiv olur. Lakin mənfi tərəfi odur ki, komandada yenilikçi fikir mübadiləsinə geniş yer qalmır və işçilər özlərini kifayət qədər sərbəst hiss etmirlər. Uzunmüddətli perspektivdə işçilərin motivasiyasına mənfi təsir göstərə bilər.
Demokratik (İştirakçı) liderlik
Demokratik liderlər fikirləri komanda üzvləri ilə müzakirə edərək qərar verirlər. Bu yanaşma işçilərin motivasiyasını yüksəldir, onların daha fəal iştirakına, məsuliyyət paylaşımına və yaradıcı fikir təqdim etmələrinə şərait yaradır. Digər tərəfdən, qərar qəbul edilməsi prosesinin daha çox vaxt aparması, qəfil vəziyyətlərdə sürətli reaksiyanın olmaması mənfi cəhət kimi görünə bilər. Buna baxmayaraq, yaradıcı mühit formalaşdırmaq komandanın birgə məsuliyyət daşımasını təşviq etmək üçün demokratik üslub olduqca əlverişlidir.
Transformasion liderlik
Transformasion liderlər insanların daxili motivasiyasını gücləndirərək onları daha yüksək nailiyyətlərə sövq edirlər. Bu cür liderlər komanda üzvlərinin fərdi inkişafına diqqət yetirir, onlarla dərin ünsiyyət qurur, həmrəylik ab-havası yaradır. Onların ən güclü tərəfi komanda üzvlərinin potensialını aşkarlayıb hər kəs üçün inkişafa şərait yaratmalarıdır. Bununla yanaşı, transformasion liderlik bəzən əməkdaşların həddən artıq “ilhamlanmış” halda real planlama və icra prosesinə xələl gətirmə riski daşıya bilər. Yəni idealizm hədəflərə düzgün planla çatmaq üçün reallıqla uyğunlaşmalıdır.
Karizmatik liderlik
Karizmatik liderlər öz şəxsi cazibələri, emosional təsir gücləri və inandırıcılıqları ilə komandanı ruhlandırırlar. Onların varlığı motivasiya mənbəyidir və insanların onlara inanması sayəsində sürətli irəliləyiş təmin olunur. Bununla belə, hər şey bir insanın – liderin ətrafında fırlandığı üçün həmin lider ayrıldıqda və ya prosesdən uzaqlaşdıqda komandanın dayanıqlılığı sual altına düşə bilər. Karizmatik liderlik davamlılıq üçün əlavə struktur və proseslərlə dəstəklənməlidir.
Xidmətkar (Servant) liderlik
Xidmətkar liderliyin əsas xüsusiyyəti liderin əvvəlcə komandanın ehtiyaclarını anlaması və onları ödəmiş olmasıdır. Bu münasibətlərin mərkəzində rəhbərdən çox komanda üzvlərinin rifahı və inkişafı dayanması deməkdir. Komanda üzvləri özlərinə həvalə olunan vəzifələri sevə-sevə icra edir, çünki onlar öz liderləri tərəfindən həqiqətən dəstəkləndiklərini hiss edirlər. Bu kollektivdə qarşılıqlı inamı artırır, uzunmüddətli layihələrdə dayanıqlılığı gücləndirir. Lakin, bəzən nəticəyə yönəlmiş çevik qərarlar tələb olunanda xidmətkar liderliyin yavaşıdıcı təsir göstərməsi mümkündür.
Hansı tipə daha yaxınsınız?
Liderlik üslubunuz, şəxsiyyət xüsusiyyətləriniz və məqsədlərinizlə bağlıdır. Bəzi hallarda bir insan bir neçə liderlik tipindən elementlər daşıya bilər. Əsas odur ki, hansı situasiyada hansı üslubdan istifadə edəcəyinizi biləsiniz. Liderlik dəyişməz bir “etiket” deyil, daha çox “situasiyalara adaptasiya ola bilən” bir yanaşmadır.
- Özünüzə sual verin: Qərarları sürətli verəndə özünüzü rahat hiss edirsiniz, yoxsa əvvəlcə komandanın fikirlərini toplamaq istəyirsiniz?
- Komandada atmosfera necədir? İşçiləriniz daha sərbəst yaradıcılıq mühitinə ehtiyac duyur, yoxsa aydın hədəf və tapşırıqlarla daha yaxşı işləyirlər?
- Əsas dəyərləriniz nələrdir? Empatiya və xidmət ruhu sizin üçün daha vacibdir, yoxsa inamlı çıxışlar edərək insanları ardınızca aparmaq?
Bu sualların cavabları liderlik stilinizə dair sizə ipucu verəcək. Əgər hələ də dəqiq müəyyənləşdirməmisinizsə, müxtəlif situasiyalarda tətbiq edərək daha çox təcrübə toplaya bilərsiniz. Unutmayaq ki, ən yaxşı liderlik üslubu həm komandanın, həm də liderin özünün uzunmüddətli uğuru üçün daim yenilənə bilən üslubdur. Hər bir liderlik tipinin özünəməxsus güclü tərəfləri və məhdudiyyətləri var. Önəmli olan mövcud resursları, şəraiti və insan amilini nəzərə alıb doğru yanaşmanı tətbiq etməkdir.
Nəticədə, “Hansı tip liderəm?” sualına cavab müəyyən çərçivədə qalmadan, davamlı inkişaf, özünüzə və ətrafdakılara qarşı səmimi yanaşma sayəsində tapıla bilər. Unutmayın ki, liderlik təkcə yüksək vəzifəyə sahib olmaq deyil, insanları ortaq məqsəd üçün ruhlandırmaq və yönləndirmək bacarığıdır. Bu yolda öz liderlik üslubunuzu tanımaq, fərdi potensialınızdan ən yüksək səviyyədə istifadə etməyinizə və komandanızla birlikdə uğurlu nəticələr qazanmağınıza imkan verəcək.