İş dünyasında “hər şey yaxşıdır” cümləsi bəzən zəhərli bir maskaya çevrilir. Komandalar çətinliklərlə üzləşsə də, bəzi menecerlər süni gülümsəmə və məcburi pozitivliklə reallığı gizlətməyə çalışır. Bu davranış “zəhərli optimizm” adlanır. Zəhərli optimizm, emosional reallığı inkar edən, hər vəziyyətdə “yaxşı tərəfi görmək” təlqini ilə insanların duyğularını boğan bir yanaşmadır. Belə mühitdə əməkdaşlar özlərini dinlənilməmiş, dəyərsiz hiss edirlər. Menecer üçün məqsəd motivasiya vermək olsa da, nəticə çox vaxt əks olur. Saxta təbəssümlər və məcburi “pozitiv qalın” mesajları inamı sarsıdır. Reallığı qəbul etməyən lider, həqiqi həlləri də görə bilmir. İşçilər problemləri gizlədir, çünki “şikayətçi” damğası almaq istəmirlər. Uzunmüddətli dövrdə bu, komandada emosional yanmaya və məhsuldarlığın düşməsinə gətirib çıxarır.
Zəhərli optimizm, liderliyin əsas məqsədi olan insanlara ilham vermə bacarığını zədələyir. Çünki liderlik — mükəmməllik təəssüratı yaratmaq deyil, həqiqətə sahib çıxmaqdır. Həqiqi lider, duyğulara yer verərək inam və empatiya yaradır. Komandada etimad mühiti yalnız açıq ünsiyyət və səmimiyyət üzərində qurulur. Bəzən “yaxşı deyil” demək, “hər şey əladır” deməkdən daha cəsarətlidir. Əgər menecer emosional reallığı inkar edirsə, əməkdaşlar da öz problemlərini gizlədir. Bu isə bir zəncir reaksiyası yaradır — yanlış məlumat, səhv qərarlar və itirilmiş fürsətlər. Zəhərli optimizm bir növ “emosional filtrləmə”dir — yalnız müsbət hissləri qəbul edib, digərlərini rədd etmək. Amma liderlik bu qədər dar çərçivəyə sığmaz. Həqiqi lider həm çətinlikləri, həm də ümidləri eyni masaya gətirir. Bu bloq yazısı, saxta pozitivliyin zərərlərini və real empatiya ilə liderliyin gücünü göstərmək üçün hazırlanıb. Gəlin, bu anlayışı addım-addım açaq.
Zəhərli optimizmin mahiyyəti və necə yaranır
Zəhərli optimizm, emosional reallığı görməzlikdən gəlmək vərdişindən yaranır. İnsanlar, xüsusilə liderlər, bəzən mənfi duyğularla qarşılaşmaqdan qorxurlar. Onlar düşünürlər ki, “mənfi danışmaq” motivasiyanı azaldar. Amma bu qorxu, açıq dialoqu əvəz edən səssizliyi yaradır. Zəhərli optimizm “yalnız yaxşı vibrasiyalar” kimi görünən, lakin daxildə emosional sıxıntı doğuran bir mədəniyyətdir. İşçilər öz problemlərini dilə gətirmədikdə, təşkilat həqiqəti itirir. Bu vəziyyətdə lider “emosional filtr” rolunu oynayır. Hər şeyi “müsbət” göstərmək üçün reallığı təhrif edir. Halbuki optimizm özlüyündə pis deyil — amma saxtalaşdıqda təhlükəlidir. Real optimizm ümid verir, saxta optimizm isə inkar yaradır. İnsanlar duyğularını boğduqda, bir nöqtədə emosional partlayış baş verir. Bu partlayış bəzən işdən ayrılmaq, bəzən də səssiz müqavimət kimi özünü göstərir.
Zəhərli optimizmin kökləri çox vaxt təşkilat mədəniyyətində yatır. Əgər rəhbərlik yalnız “müsbət nəticələr”i mükafatlandırırsa, insanlar mənfiləri gizlədir. Bu isə səhvlərin təkrarlanmasına gətirib çıxarır. Menecerin vəzifəsi reallığı dəyişdirməkdən əvvəl onu qəbul etməkdir. Həqiqətə göz yummaq, qısamüddətli rahatlıq yaratsa da, uzunmüddətli təhlükə doğurur. Zəhərli optimizm, insanların daxili dünyası ilə təşkilatın reallığı arasında uçurum yaradır. Lider bu uçurumu bağlamaq üçün dürüst olmalı, duyğulara yer verməlidir. Çünki səmimiyyət olmadan heç bir komanda uzunömürlü deyil.
Saxta təbəssümlərin komandaya təsiri
Saxta təbəssüm, müsbət emosiyanın təqlididir. İşçilər menecerin üzündə süni gülümsəmə görəndə, onun səmimiyyətinə şübhə ilə yanaşır. Bu, komandada emosional uzaqlıq yaradır. Hər kəs gülümsəyir, amma heç kim rahat deyil. Emosional qeyri-səmimilik kollektiv enerjini azaldır. İnsanlar daxildən narazı olduqları halda “müsbət görünmək” məcburiyyətində qalırlar. Bu isə emosional yanmaya aparan gizli təzyiq formasıdır. Hər bir əməkdaş hiss edir ki, onun real duyğularına yer yoxdur. Nəticədə işçilər təşəbbüskarlığını itirir və passivləşirlər. Saxta təbəssümlər bir müddətlik sakitlik yaratsa da, uzunmüddətli etimadı məhv edir. Psixoloji tədqiqatlar göstərir ki, insan beyni səmimi və saxta emosiyanı ayırd edə bilir. Buna görə də, məcburi pozitivlik inandırıcılıq əvəzinə, manipulyasiya təsiri yaradır. Menecerin emosional dürüstlüyü isə əksinə, güvən formalaşdırır. Komanda üzvləri liderin real hisslərini gördükdə, özlərini daha təhlükəsiz hiss edirlər. Bu, emosional intellektin əsas göstəricisidir. Saxta təbəssüm “lider kimi görünmək” cəhdidir, amma həqiqi liderlik “insan kimi davranmaq” bacarığıdır. Empatiya göstərmək bəzən gülümsəməkdən daha güclü mesajdır. Hər bir lider bilməlidir: səmimiyyət, liderin ən etibarlı valyutasıdır.
Həqiqi pozitivlik və empatiya fərqi
Pozitivlik, reallığı inkar etmək deyil, onun içində ümid tapmaqdır. Empatiya isə başqasının duyğusunu dərk edib yanında olmaqdır. Zəhərli optimizm bu iki anlayışı qarışdırır. O, yalnız “yaxşı hissləri” önə çıxarır, amma empatiya duyğuların bütün spektrini qəbul edir. Lider empatiya göstərdiyi zaman, “problem yoxdur” demək əvəzinə “səni başa düşürəm” deyir. Bu, sadə, amma güclü bir fərqdir.
Həqiqi pozitivlik, çətinliyi qəbul edib onun içində çıxış yolu tapmaqdır. Saxta pozitivlik isə çətinliyi görməzlikdən gəlməkdir. Liderin əsas rolu emosiyaları idarə etmək deyil, onları anlamaqdır. Empatik liderlər komandada emosional təhlükəsizlik yaradır. Belə mühitdə insanlar səhv etməkdən qorxmurlar. Çünki bilirlər ki, səhv inkişafın bir hissəsidir. Zəhərli optimizm isə səhvi “pis enerji” kimi damğalayır. Bu, öyrənmə prosesini dayandırır. Empatiya isə inam körpüsü yaradır — işçilər liderlərinə daha çox güvənirlər. Bu fərq motivasiyanın keyfiyyətini dəyişir: qorxuya əsaslanan motivasiyadan inama əsaslanana keçid baş verir. Həqiqi pozitivlik, liderlikdə reallığın və ümidin balansıdır.
Menecerlər üçün zəhərli optimizmdən çıxış strategiyaları
Menecerlər zəhərli optimizmdən uzaq durmaq üçün ilk növbədə öz emosional dürüstlüyünü inkişaf etdirməlidirlər. Bir lider hər şeyi bilmək məcburiyyətində deyil, amma açıq olmaq məcburiyyətindədir. Komandaya “bu çətindir” demək, lideri zəif göstərmir, əksinə insaniləşdirir. İşçilər real vəziyyəti eşitmək istəyirlər, təbliğatı yox. Menecer dinləmə bacarığını gücləndirməlidir. Hər bir əməkdaşın duyğularına dəyər verildikdə, komandada səmimiyyət artır. Əgər problem varsa, onu gizlətmək deyil, birlikdə həll etmək lazımdır.
Praktik addımlar kimi, menecerlər mütəmadi geribildirim sessiyaları keçirməli, emosional check-inlər təşkil etməlidirlər. “Bu vəziyyət səni necə hiss etdirir?” sualı bəzən ən faydalı idarəetmə alətidir. Komandada uğurları qeyd etmək qədər, çətinlikləri qəbul etmək də vacibdir. Menecer, pozitivliyi real vəziyyətlə uyğunlaşdırmalıdır. Yəni “bəli, çətindir, amma birlikdə aşacağıq” yanaşması ən sağlam olandır. Zəhərli optimizmdən çıxışın əsas yolu — reallığı inkar etmədən ümid saxlamaqdır. Bu balans, liderin həm gücünü, həm də insanlığını göstərir.
Dürüst liderliyin uzunmüddətli təsiri
Dürüstlük və emosional şəffaflıq, liderlikdə ən dayanıqlı strategiyadır. Saxta pozitivlik qısamüddətli motivasiya verir, amma etimadı yeyir. Dürüst liderlər isə etimadı yavaş, amma qalıcı şəkildə qururlar. Hər bir əməkdaş bilir ki, bu liderin sözünə güvənmək olar. Dürüst liderlik, kollektivdə real əməkdaşlıq mühiti yaradır. İnsanlar daha çox fikir bildirir, daha çox məsuliyyət hiss edir. Çünki bilirlər ki, reaksiya səmimi olacaq. Uzunmüddətli dövrdə belə komandalar daha innovativ olur. Çünki qorxu yoxdur, səhvlərdən öyrənmək mümkündür. Zəhərli optimizmdən uzaq mühitdə, insanlar “rol oynamaq” yerinə “özləri olmaq” imkanı tapırlar. Bu, iş yerində emosional rifahı artırır. Əsl liderlik, parlaq şüarlar deyil, real dəstək üzərində qurulur. Dürüstlük həm komandaya, həm də təşkilata dayanıqlılıq qazandırır. Çünki reallıqla işləyən sistemlər daha çevik və güclü olur. Liderlik, reallığı dəyişmək üçün əvvəlcə onu qəbul etməklə başlayır.
